Another day of life: een filmervaring die nog lang na het verlaten van het filmhuis onderhuids blijft irriteren.

Het blijft wonderlijk hoeveel emotie intelligente animatie kan genereren. In Another day of life (vanaf 14 maart in de bioscoop) wordt de Angolese verslaggeving door de legendarische Poolse journalist Ryszard Kapuściński groots in getekende beelden gevat. In combinatie met live footage en welgekozen archiefmateriaal levert dat een hellevaart van 85 minuten op die op meerdere niveau’s valt te waarderen.

Kapuściński (1932-2007) is een vroege meester van de literaire non-fictie. Hij verwierf een reputatie van onverschrokkenheid, omdat hij meestal de brandhaarden van de wereld pas opzocht als de rest van het journaille al lang en breed de veiligheid had opgezocht. Die reputatie was deels terecht, en hij cultiveerde die ook deels. Kort na het overlijden van Kapuściński – men kon er op wachten – verscheen er in zijn geboorteland dan ook een biografie waarin de meester naar verluidt (ik beheers helaas geen Pools) ernstig werd bekritiseerd. Het ging om die eeuwige, klassieke kwestie: wat is feitelijk, wat is literaire verbeelding?

Bashir

Raul de la Fuente en Damian Nenow, de makers van Another day of life, laten die kwestie goddank links liggen. Ze besloten om Kapuściński’s verslag van de Angolese burgeroorlog als uitgangspunt te nemen voor een speelfilm. Volgens Kapuściński was dit boek zijn meest geslaagde en meest persoonlijke werk – geen toevallige combinatie.

Het is onmogelijk om bij deze film niet aan Waltz with Bashir te denken. Ari Folman verwerkte daarin grandioos zijn oorlogstrauma’s, opgelopen als Israelische soldaat tijdens de oorlog in Libanon. Vooral de surrealistische scene’s doen sterk denken aan de onvergetelijke en zeer verontrustende droomsequenties in Waltz with Bashir.

Disbelief

Meer nog dan bij speelfilm moet ik bij animatie vaak denken aan de bekende opdracht van Samuel Taylor Coleridge aan de fictieschrijver: the suspension of disbelief. Oftewel: de bereidheid van de lezer/kijker om haar of zijn ongeloof tijdelijk op te schorten, voor de duur van de roman/film. Dat gezonde uitstelgedrag liet bij deze kijker even op zich wachten. Zo had ik aanvankelijk enige moeite met de lelijk getekende monden van de personages in Another day of life. De duivel houdt zich altijd schuil in de details.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Wat deze film toch zo aangrijpend maakt? Het moment waarop de verslaggever werkelijk in aanraking komt met het fenomeen oorlog. Alle structuren vallen uiteen: waarneming, beleving en tijd schieten uit elkaar, ieder houvast is binnen een tel verdwenen. Jezelf oriënteren in de realiteit is ineens volmaakt onmogelijk geworden. Wat rest is oorverdovend geknal, volkomen kapot geschoten steden, rondvliegend bloed en lichaamsdelen. Als inwoner van een vooralsnog functionerende parlementaire democratie kun je je daar eigenlijk met goed verstand geen voorstelling van maken, maar hierin slaagt deze film op overrompelende wijze.

Dilemma

Nog sterker is de hartverscheurende scene waarin het grootste journalistieke dilemma nou eens werkelijk invoelbaar wordt gemaakt. Tafereel: Kapuściński zit gespannen als een veer achter zijn telex in zijn hotel in Luanda. Zijn Poolse redactie wil kopij, en wel nu. Door zijn vergaande onderzoek heeft Kapuściński iets gigantisch ontdekt: Cuba gaat zich met militaire mankracht mengen in de Angolese burgeroorlog. Een smerige oorlog, die op dat moment allang geen lokaal conflict meer is, maar een hoofdstuk in de voorbij gewaande Koude Oorlog. Dit melden aan zijn Poolse redactiechef zal zonder twijfel een verdere escalatie in de hand werken. Dit niet melden druist in tegen iedere journalistieke vezel in Kapuściński’s lijf. Wat te doen?

Een consequentieloze aanwezigheid bestaat niet. Simpelweg door er te zijn, door te registreren, speelt journalistiek hoe dan ook en per definitie een grote rol. Overigens iets waar met name de parlementaire journalistiek zich wel meer rekenschap van zou moeten geven, als u het mij vraagt. Dit aangrijpende fragment geeft veel voer voor denken: wat is er wel niet allemaal beslissend veranderd sinds 1975? Die uniciteit van de journalist als oog van de wereld met een enorme kennisvoorsprong is volkomen verdampt nu ieder mens een smartphone aan het lijf heeft gedrukt. Of dat een goede of kwade zaak is laat ik aan de lezer.

500.000

Wat Kapuscinski besloot te doen laat ik hier onvermeld, ik volsta met de wenk, zelfs aan de animatiesceptische filmhuisbezoeker, om deze film te gaan zien. Hoe de makers de animatie weten te versnijden met archiefmateriaal en nieuw geschoten interviews met de belangrijkste geportretteerden is zeer sterk en zorgt voor een filmervaring die nog lang na het verlaten van het filmhuis onderhuids blijft irriteren. De oorlog hield pas in 2002 op, met naar verluidt 500.000 slachtoffers. Van de socialistische idealen werd niets meer vernomen sindsdien.