Filmtip van de week: Bekroonde Stop Filming Us drukt je met de neus op westerse vooroordelen

Als Congo ter sprake komt is de kans groot dat u direct denkt aan moorddadige strijdgroepen, armoede en ziekte. Maar zijn dat niet domweg de stereotiepe beelden die ook bij andere Afrikaanse landen opduiken? En wat vinden de Congolezen er zelf van dat ze niet aan dat slachtofferetiket in de westerse media ontkomen?

Deze en veel meer vragen treedt Joris Postema met open vizier tegemoet in Stop Filming Us. Een documentaire die uitpakt als een onbevangen verkenning. Een levendig onderzoeksverslag dat op opgewekte wijze voortdurend zaken ter discussie stelt. Afgelopen week bekroond als beste Nederlandse titel op het online gehouden Movies That Matter-festival. En nu de enige film die in deze nieuwe speelweek in première gaat. Online uiteraard.

Die witte man

Maar hoe maak je dan een film die niet gekleurd is door ons eigen perspectief? Die de Congolese realiteit laat zien zoals die is. Zelfs wanneer Postema ons onderdompelt in het krioelende straatbeeld van de Oost-Congolese stad Goma kan je nog twijfelen. Is dit misschien weer te mooi gemaakt? Verwarring slaat al snel toe. Niet alleen omdat we mensen horen roepen ‘wat doet die witte man daar?’.

Ook de Congolese fotograaf Mugabo Baritegera, die de schoonheid van het leven hier wil laten zien, wordt niet altijd even hartelijk bejegend. Onverwacht geweld trekt later de aandacht van Postema, wat hem op kritiek van zijn ter plaatse geworven crew komt te staan. Terecht of niet? De vraag of buitenstaanders sommige dingen misschien toch scherper zien komt in de film niet echt aan de orde, maar dat is geen groot bezwaar. Er is meer dan genoeg dat op vaak onverwachte wijze aan het denken zet.

Gekanteld perspectief

De inspiratie voor dit project ontleende Postema aan twee contrasterende ervaringen die hij eerder opdeed in Goma, zo vertelt hij in het begin. Tien jaar geleden kwam hij daar voor het eerst om een film te maken voor een van de 250 westerse ngo’s in deze stad. Hij mocht alleen filmen vanuit een jeep en sliep in een zwaar bewaakte compound. Het voelde als de gevaarlijkste plek op aarde.

Een paar jaar later was hij er weer. Nu bij een lokale organisatie. Hij sliep in een hotel zonder beveiliging, kon gaan en staan waar hij wilde en zag een geheel andere stad.

Terwijl, zo licht hij desgevraagd per e-mail toe, de situatie in Goma beide keren niet heel verschillend was. Wel zijn perspectief. Het beleid van de ngo’s is gewoon heel strikt. De tweede keer kreeg hij alleen het advies om niet ’s avonds laat alleen over straat te gaan.

Jonge generatie

In Stop Filming Us volgt hij de bezigheden van fotograaf Baritegera en andere lokale jonge kunstenaars, waaronder filmmaker Bernadette Vivuya. Zo ontstaat niet alleen een beeld van een energieke jonge generatie, maar ook een losse impressie van allerlei zaken die daar spelen. Van een bezoekje van een UN-vertegenwoordiger die kindsoldaten in haar portefeuille heeft tot een probleem waar de lokale tolk in de film mee zit. Hij mag niet zonder toestemming van een Londens bedrijf voor de camera verschijnen. En hoe moet je een bericht over brandstichting in een ebolacentrum interpreteren? Onthullend is ook een terloops zinnetje dat een, overigens aimabele, vertegenwoordiger van het Institut Français zich laat ontvallen tegenover Vivuya. Ze is daar om financiering voor haar eigen film te zoeken.

De kracht van Stop Filming Us zit niet alleen in het feit dat Postema een eerlijk beeld probeert te schetsen of het neokolonialisme onder de aandacht wil brengen. Wat vooral de aandacht gespitst houdt is dat hij ook zijn eigen werkwijze en het maken van de film zelf ter discussie stelt. Dat wordt regelmatig op vrijmoedige, vermakelijke en toch serieuze wijze bediscussieerd door de lokale filmploeg. Zelfs iets heel simpels als het geven van een paar koekjes aan straatkinderen betekent meer dan je geneigd bent te denken.

Hamvraag

Prikkelend is bijvoorbeeld ook de discussie die ontstaat rond een foto van een droevig kijkend kind in een mooi landschap. Kan je aan die foto zien of de fotograaf westers of Congolees is? Zelfs de hamvraag wordt niet geschuwd. Namelijk of het wel nodig is dat Postema als westerling aan het roer van deze documentaire staat. Dat kan een regisseur uit Goma toch net zo goed?

Het is bij dat alles vooral de openhartigheid die aanspreekt. Dit is geen film met antwoorden en vaststaande, al dan niet politiek correcte oordelen. Postema kaart vooral veel aan dat tot nadenken stemt over een breed scala onderwerpen. Van beelden in de media tot neokoloniale verhoudingen en de rol van hulporganisaties.

De online-première loopt dan ook vooruit op, als corona niet dwarsligt, later te organiseren speciale vertoningen op het grote doek, gecombineerd met discussies. En de reacties van mensen in Goma zelf op de film? Daar hoeven we niet op te wachten, want die heeft Postema al toegevoegd.